Zihnimiz bazen bizi yanıltıp gerçekte düşündüğümüz gibi var olmayan şeyleri abartmamızı sağlayabiliyor. Gün içinde hiçbir şey yokken durduk yere ne oluyor da kendimizi kötü hissediyoruz? Bunların derinine inip detaylı düşündüğümüzde aslında en temel sebep otomatik düşünceler, bilişsel çarpıtmalar ve düşünce hataları çıkıyor.
Düşünce hataları nedir diye soracak olursanız, bir durumu felaketleştirmek, kutuplaşmış düşünce ile üstümüze alınmak ve bunlar gibi daha bilişsel çarpıtma yolu ile durumları algılamak denebilir. Bu şekilde olayların çarpıtılarak algılanması durumuna biz psikologlar düşünce hataları diyoruz. Otomatik düşüncelere ve düşünce hatalarına hepimiz sahibiz aslında. Ancak spesifik bir psikolojik rahatsızlığa sahip olan bireylerde düşünce hataları daha çok görülür.
Bahsi geçen bu düşünce hataları kişinin günlük hayatta insanlarla iletişimini, kendisi ile olan ilişkisini, psikolojik iyi olma durumunu ciddi ölçüde etkiler. Bu sebeple düşünce hataları ve bilişsel çarpıtma nedir konusunda bilgi sahibi olmak önemlidir. Gelin bazı düşünce hatalarını beraber inceleyelim.
1) Keyfi Çıkarsama
Bir durum hakkında aksini gösteren kanıtlar olmasına rağmen kişi yine de kendi inanmayı istediği gibi bir algı oluşturur ve o inançtan devam eder. Örneğin: Uzun süredir iyi performanslar sergileyip iltifatlar almasına rağmen bir çalışanın yönetici tarafından çağırıldığında “Kesin başarısız oldum ve beni işten atacak” diye düşünmesi.
2) Seçici Soyutlama
Konunun bir bütün olarak ele alınmasından ziyade sadece belli bir bölümünü dikkate alınması ve kutuplaşmış şekilde algılanması. Örneğin: Kişinin bir konferansta yaptığı konuşmada birçok kişiden övgüler almasına rağmen sadece bir kişi eleştirdiği için kendini kötü hissetmesi ve kötü bir performans yaptığını düşünmesi.
3) Aşırı Genelleme
Sadece tek bir olayı referans haline getirip bütün konu hakkında genellemeler yaparak çıkarımlar oluşturmak. Örneğin: Yeni bitmiş bir ilişkinin ardından birinin hayatı boyunca bir daha sevilemeyecek veya mutlu bir ilişki bulamayacak olduğunu düşünmesi.
4) Büyütme ve Küçültme
Kişi bir olayı yorumlarken öznel bir bakış açısı kullanır ve kendi yaptığı işleri küçük, başkalarının yaptığı işleri büyük olarak algılar.
5) İkili Düşünme
Bu düşünce hatasında kişi “ya hep ya hiç” şeklinde kesin hatlarla düşünür. Örneğin: “Beni eleştiriyor olamsı beni sevmiyor anlamına gelir. ”
6) Kişiselleştirme
Kişiselleştirme düşüncesinde kişiler olumsuz olarak gerçekleşmiş her olaydan kendilerini sorumlu tutarlar. Yeterince iyi olmadıklarını, sevilmediklerini, hatalı olduklarını düşünürler.
7) Felaketleştirme
Bu düşünce hatasını yapan kişiler en ufak olumsuz bir düşünceden büyük olumsuz çıkarımlar yaparlar. Örneğin, “İşi yetiştiremedim, beni kovacaklar.”
9) Zihin okuma
Bu düşünce hatasında insanların ne düşündüklerini bildiğimizi düşünürüz. Hakkımızda düşündükleri hakkında kesin yargılarımız olur.
Bu düşünce hataları kişide kaygının artmasına sebep olur ve kaygı arttıkça da düşünce hataları artar. Adeta bir döngü gibidir. Kaygı ile baş etme yolları hakkında ayrıntılı yazımızı okumak için buraya tıklayabilirsiniz. Ayrıca her hafta psikoloji ile ilgili faydalı bilgiler içeren videolar yüklediğimiz Youtube kanalımıza ulaşmak için buraya tıklayabilirsiniz.